Zez u kota – przyczyny, objawy i leczenie. Czy to powód do niepokoju?

Aktualizacja wpisu: 23 października, 2025

Zauważyłeś, że oczy Twojego kota nie patrzą w tym samym kierunku? Choć może to wyglądać uroczo, zez u kota bywa objawem poważniejszych problemów zdrowotnych. Dowiedz się, skąd się bierze, jakie są jego rodzaje i kiedy konieczna jest wizyta u weterynarza.

Zez u kota to zaburzenie, w którym jedno lub oba oczy nie ustawiają się prawidłowo w osi widzenia. Może mieć charakter wrodzony lub nabyty, a jego przyczyny sięgają od cech genetycznych po choroby neurologiczne i urazy. Choć niektóre koty żyją z lekkim zezem bez żadnych problemów, w innych przypadkach to sygnał, że dzieje się coś niepokojącego.

Co to jest zez u kota?

Zez, czyli strabismus, polega na nieprawidłowym ustawieniu gałek ocznych względem siebie. Oczy kota poruszają się dzięki sześciu mięśniom, które muszą działać harmonijnie, aby utrzymać wzrok w jednej linii. Gdy któryś z mięśni osłabnie, ulegnie skróceniu lub zostanie zaburzony przepływ impulsów nerwowych, jedno oko może „uciekać” w bok, ku górze lub do środka. W efekcie kot patrzy w dwóch różnych kierunkach.

Zez może występować stale lub pojawiać się tylko w określonych sytuacjach, np. przy stresie lub zmęczeniu. U niektórych ras, zwłaszcza orientalnych, lekki zez bywa naturalną cechą budowy i nie wpływa na widzenie.

Jak rozpoznać zez u kota?

Najłatwiej zauważyć, że oczy kota ustawione są nierówno. Czasem towarzyszy temu lekkie przechylenie głowy, trudności z oceną odległości, chybione skoki lub potykanie się. Kot może też unikać światła, mrużyć jedno oko albo trzeć głowę o przedmioty. Gdy zez pojawia się nagle, nasila się lub towarzyszą mu objawy neurologiczne – konieczna jest szybka konsultacja weterynaryjna.

Jak powszechny jest zez u kotów?

Zez u kotów nie należy do częstych zaburzeń, ale też nie jest zjawiskiem wyjątkowym. Szacuje się, że dotyczy kilku procent populacji kotów domowych, przy czym częściej występuje u niektórych ras o specyficznej budowie czaszki i predyspozycjach genetycznych.

Największą skłonność do zeza mają koty syjamskie, tajskie, tonkińskie, birmańskie i orientalne krótkowłose. U nich zez bywa cechą dziedziczną i nie wpływa negatywnie na jakość życia ani na widzenie. W ich przypadku można mówić o zezie fizjologicznym – naturalnym dla danej rasy.

U kotów innych ras, takich jak brytyjski krótkowłosy, maine coon, ragdoll czy kot europejski, zez występuje znacznie rzadziej i zwykle jest objawem choroby, urazu lub zaburzeń neurologicznych.

Nie istnieją dokładne globalne statystyki dotyczące częstości występowania zeza u kotów, ponieważ w większości przypadków nie wymaga on leczenia i nie jest rejestrowany jako jednostka chorobowa. U kotów ras orientalnych (np. syjamskich) wrodzony, lekki zez występuje stosunkowo często i zwykle nie wymaga leczenia. U większości pozostałych kotów zez pojawia się rzadko i częściej ma charakter nabyty, związany z chorobą oka, układu nerwowego lub ucha wewnętrznego. Dokładne dane epidemiologiczne nie są dostępne.

Zez sam w sobie nie zawsze jest problemem zdrowotnym. Wielu właścicieli nawet nie zdaje sobie sprawy, że ich kot lekko zezuje – dopiero weterynarz zwraca uwagę na subtelne różnice w ustawieniu oczu. Dopiero nagły, silny zez, który pojawia się u dorosłego kota, wymaga diagnostyki, bo może świadczyć o chorobie

„U kotów orientalnych zez to często kwestia genetyki, u pozostałych – sygnał, że coś dzieje się w układzie nerwowym lub ocznym. Dlatego jego powszechność zależy bardziej od rasy niż od wieku.”
(na podstawie: Journal of Feline Medicine and Surgery, 2022; Veterinary Ophthalmology Review, 2023)

Zez wrodzony — genetyka i adaptacja

Zez wrodzony ujawnia się zwykle już u kociąt. Często wynika z nieprawidłowego rozwoju mięśni oka lub zaburzeń przekazywania impulsów nerwowych. U kotów syjamskich i orientalnych powiązano występowanie zeza z genami odpowiedzialnymi za umaszczenie typu „point”. Prawdopodobnie u tych ras drogi wzrokowe krzyżują się nieco inaczej, co może wpływać na asymetrię widzenia. Nadal jest to temat kontrowersyjny — hipoteza i nie wszystkie badania potwierdzają ją jednoznacznie.

Wrodzony zez jest też związany z nieco innym funkcjonowaniem układu nerwowego. Koty z takim zaburzeniem mogą mieć zmniejszoną koordynację ruchową oczu, ale ich mózg potrafi to skompensować. Dzięki temu większość zwierząt widzi normalnie, nie odczuwa bólu ani dyskomfortu.

W praktyce oznacza to, że kot z wrodzonym zezem może prowadzić całkowicie normalne życie. Należy jednak obserwować, czy zez się nie nasila lub nie towarzyszą mu inne objawy – np. zaburzenia równowagi lub zmiany w zachowaniu.

Rasy szczególnie podatne na zez wrodzony to m.in. syjamy, koty tajskie, tonkińskie, birmańskie, orientalne krótkowłose, a także w niektórych przypadkach maine coony i brytyjskie krótkowłose.

Dlaczego koty syjamskie i orientalne częściej mają zeza?

U kotów syjamskich, tajskich, tonkińskich i innych ras orientalnych lekkie zezowanie występuje znacznie częściej niż u pozostałych kotów. Nie jest to przypadek. Zjawisko to wiąże się z genem odpowiedzialnym za umaszczenie typu „point”, czyli jaśniejsze ciało i ciemniejsze końcówki – uszy, pyszczek, łapy i ogon.

Ten sam gen, który warunkuje charakterystyczne zabarwienie sierści, wpływa również na rozwój struktur oka i dróg nerwowych w mózgu. Mutacja genu tyrozynazy (TYR) powoduje częściowy brak pigmentu w siatkówce. Pigment, oprócz roli barwnika, uczestniczy w prawidłowym kształtowaniu połączeń nerwowych między oczami a mózgiem. U kotów z umaszczeniem typu „point” część włókien nerwowych krzyżuje się w innym miejscu niż u kotów o pełnym pigmentowaniu.

W praktyce oznacza to, że syjamski kot inaczej przetwarza obrazy z obu oczu. Mózg uczy się kompensować tę różnicę, dlatego zwierzę widzi prawidłowo, mimo że jego oczy ustawione są nieco pod innym kątem. To naturalna cecha, nie choroba.

Zez u syjamów i kotów orientalnych zwykle nie wymaga leczenia, chyba że pojawia się nagle lub towarzyszą mu inne objawy, takie jak drżenie głowy, oczopląs czy utrata równowagi. Wówczas konieczna jest diagnostyka, aby wykluczyć inne przyczyny.

Badania naukowe potwierdzają, że genetyczna mutacja wpływająca na barwę umaszczenia ma również znaczenie dla funkcjonowania układu wzrokowego. To dlatego koty z niebieskimi oczami i jasnym futrem częściej mają niewielki zez, który nie utrudnia im życia i nie wpływa na komfort widzenia.

Zez nabyty — objaw choroby lub urazu

Zez, który pojawia się w późniejszym okresie życia kota, jest sygnałem ostrzegawczym. Może świadczyć o chorobach oczu, układu nerwowego lub o urazach głowy. Do najczęstszych przyczyn należą:

• Urazy mechaniczne – uderzenie, upadek lub walka z innym zwierzęciem mogą uszkodzić mięśnie oka lub nerwy odpowiedzialne za jego ruch.
• Zapalenie nerwu wzrokowego – prowadzi do zaburzeń przekazywania impulsów między mózgiem a okiem.
• Choroby neurologiczne – udar, zapalenie mózgu lub nowotwory uciskające nerwy mogą powodować zez.
• Jaskra i inne choroby oczu – zwiększone ciśnienie w gałce ocznej prowadzi do bólu, obrzęku i uszkodzeń tkanek.
• Zapalenie ucha środkowego – może zaburzać równowagę i powodować przekrzywienie głowy oraz zez.
• Infekcje bakteryjne i wirusowe – zwłaszcza herpeswirusy i bakterie przenoszone drogą kropelkową, które mogą zaatakować oko i nerwy.

Zez nabyty często pojawia się nagle i towarzyszą mu objawy ogólne – drżenie głowy, utrata koordynacji, nierówne źrenice, brak apetytu czy apatia. W takich przypadkach nie należy zwlekać z wizytą u weterynarza.

Zez a problemy z układem przedsionkowym

Zez u kota może być nie tylko objawem problemów z samymi oczami, ale też sygnałem zaburzeń w układzie przedsionkowym, który odpowiada za równowagę i orientację w przestrzeni. Układ ten znajduje się w uchu wewnętrznym i współpracuje z mózgiem, oczami oraz mięśniami szyi, by utrzymać stabilność ciała i głowy.

Gdy układ przedsionkowy nie działa prawidłowo, kot traci zdolność do utrzymywania równowagi. Może się chwiać, przechylać głowę, chodzić po okręgu lub mieć problemy z koordynacją. Często jednym z towarzyszących objawów jest zez – najczęściej zbieżny (oczy skierowane do środka). Wynika to z zaburzenia komunikacji między mózgiem a mięśniami sterującymi gałkami ocznymi.

Zaburzenia układu przedsionkowego mogą prowadzić do nieprawidłowego ustawienia oczu, w tym zeza, ponieważ uszkodzenie połączeń między jądrami przedsionkowymi a nerwami okoruchowymi zakłóca kontrolę nad ruchem gałek ocznych. (Frontiers in Veterinary Science, 2023, “Feline Vestibular Disorders: Clinical and Diagnostic Perspectives”)

Najczęstsze przyczyny zaburzeń przedsionkowych u kotów:

• Zapalenie ucha środkowego lub wewnętrznego – infekcje bakteryjne mogą uszkadzać struktury przedsionkowe, prowadząc do przechylenia głowy i zeza.
• Choroby neurologiczne – np. zapalenie mózgu, guzy w okolicy móżdżku lub pnia mózgu.
• Urazy głowy – silne uderzenie może zaburzyć działanie ośrodków przedsionkowych.
• Zespół przedsionkowy idiopatyczny – często występujący u starszych kotów, pojawia się nagle i zwykle ustępuje samoistnie po kilku dniach lub tygodniach.

W przypadku uszkodzenia układu przedsionkowego jedno oko może ustawić się nieprawidłowo, a drugie próbować kompensować zaburzenia równowagi. To właśnie wtedy opiekun zauważa, że kot „zezowaty” ma też inne objawy – przechyla głowę, porusza się chwiejnie, ma oczopląs lub traci orientację.

Diagnostyka obejmuje badanie neurologiczne, otoskopię (oględziny ucha), a czasem badania obrazowe, takie jak rezonans magnetyczny lub tomografia komputerowa. Leczenie zależy od przyczyny – przy infekcjach stosuje się antybiotyki i leki przeciwzapalne, a w idiopatycznym zespole przedsionkowym leczenie ma charakter wspomagający.

Warto wiedzieć, że nie każdy zez oznacza chorobę oczu – jeśli towarzyszy mu chwianie się, przechylanie głowy lub utrata równowagi, przyczyna może leżeć głębiej, właśnie w układzie przedsionkowym. W takiej sytuacji niezbędna jest szybka konsultacja z weterynarzem, najlepiej specjalistą neurologiem.

Zez u kota a schorzenia neurologiczne

Zez u kota może być nie tylko objawem chorób oczu, ale także skutkiem zaburzeń w obrębie układu nerwowego. Układ nerwowy, a szczególnie mózg, odgrywa kluczową rolę w koordynacji pracy mięśni poruszających gałkami ocznymi. Gdy dochodzi do jego uszkodzenia, oczy mogą przestać poruszać się synchronicznie, co prowadzi do widocznego zeza lub oczopląsu.

Najczęściej za ruchy gałek ocznych odpowiadają trzy nerwy czaszkowe: okoruchowy (III), bloczkowy (IV) i odwodzący (VI). Każdy z nich kontroluje inne mięśnie oka. Jeśli którykolwiek z tych nerwów zostanie uszkodzony, jedno oko może „uciec” w bok, ku górze lub w dół, powodując asymetrię spojrzenia.

Najczęstsze neurologiczne przyczyny zeza u kotów:

• Udar mózgu lub mikroudar – niedokrwienie mózgu może uszkodzić ośrodki odpowiedzialne za ruchy oczu.
• Nowotwory mózgu – guzy w obrębie pnia mózgu, móżdżku lub przysadki mogą uciskać nerwy okoruchowe, powodując zez i inne objawy neurologiczne.
• Zapalenie mózgu lub opon mózgowych – infekcje wirusowe i bakteryjne, np. FIP (zakaźne zapalenie otrzewnej kotów), toksoplazmoza, listerioza, mogą prowadzić do stanów zapalnych w układzie nerwowym.
• Zespół Hornera – zaburzenie w obrębie unerwienia współczulnego oka, które może powodować zwężenie źrenicy, opadnięcie powieki i cofnięcie gałki ocznej. Choć nie zawsze towarzyszy mu zez, objawy bywają podobne.
• Urazy głowy i kręgosłupa szyjnego – mogą uszkadzać drogi nerwowe odpowiedzialne za kontrolę oczu.
• Choroby demielinizacyjne i zapalne mózgu – rzadziej spotykane, ale również mogą powodować objawy oczne.

Zez pochodzenia neurologicznego często występuje razem z innymi objawami: przechyleniem głowy, chwiejnością, niezbornością ruchów, oczopląsem, osłabieniem mięśni twarzy czy utratą orientacji.

Diagnostyka neurologiczna obejmuje badania odruchów czaszkowych, rezonans magnetyczny mózgu i badania płynu mózgowo-rdzeniowego. Weterynarz neurolog ocenia, czy problem dotyczy ośrodkowego układu nerwowego (mózgu i rdzenia), czy obwodowych nerwów sterujących ruchem oczu.

Leczenie zależy od przyczyny – w przypadku infekcji stosuje się antybiotyki lub leki przeciwwirusowe, przy guzach mózgu leczenie chirurgiczne lub paliatywne, a po udarach – terapię wspomagającą, która poprawia ukrwienie i regenerację nerwów.

Warto pamiętać, że zez może być jednym z pierwszych objawów choroby neurologicznej, dlatego jego nagłe pojawienie się powinno zawsze skłonić opiekuna do natychmiastowej wizyty u lekarza weterynarii.

Zez a zakażenie wirusem FeLV

Zez u kota może być również jednym z objawów zakażenia wirusowym białaczkowym wirusem kotów (FeLV – Feline Leukemia Virus), choć zdarza się to rzadziej niż przy typowych chorobach oczu czy zaburzeniach neurologicznych.

FeLV to wirus z rodziny Retroviridae, który atakuje układ odpornościowy, nerwowy i krwiotwórczy. W miarę postępu choroby osłabia cały organizm i może prowadzić do rozwoju nowotworów oraz stanów zapalnych obejmujących różne narządy – w tym oczy i mózg.

W zaawansowanym stadium zakażenia FeLV może dojść do zaburzeń neurologicznych. Wirus, podobnie jak FIV (koci wirus niedoboru odporności), może uszkadzać ośrodki nerwowe odpowiadające za koordynację ruchów gałek ocznych. W efekcie u niektórych kotów rozwija się zez nabyty – szczególnie, jeśli wirus zaatakuje nerw okoruchowy (III), bloczkowy (IV) lub odwodzący (VI).

Zdarza się również, że zakażenie FeLV prowadzi do zapalnych lub nowotworowych zmian w obrębie oczodołu, co może powodować przemieszczenie gałki ocznej i wtórny zez. Zmiany te mogą dotyczyć także ośrodków wzroku w mózgu, prowadząc do zaburzeń koordynacji wzrokowej, oczopląsu, a nawet ślepoty.

Objawy FeLV, które mogą towarzyszyć zeziowi:

• osłabienie, apatia, utrata masy ciała,
• powiększenie węzłów chłonnych,
• bladość błon śluzowych (niedokrwistość),
• problemy z równowagą i koordynacją,
• drgawki, oczopląs, przechylenie głowy,
• nawracające infekcje lub zapalenia spojówek.

W takich przypadkach zez nie jest samodzielną chorobą, lecz objawem uszkodzenia układu nerwowego przez wirusa. Dlatego każdy kot z niewyjaśnionym zezem, szczególnie jeśli towarzyszą mu objawy ogólne, powinien zostać przebadany również pod kątem FeLV i FIV.

Diagnostyka obejmuje badanie krwi (testy ELISA lub PCR), które wykrywają obecność wirusa. W razie potrzeby wykonuje się również badania obrazowe głowy i oczu, by ocenić ewentualne zmiany w strukturach nerwowych.

Leczenie FeLV ma charakter objawowy i wspomagający. Stosuje się leki przeciwwirusowe, immunomodulujące i przeciwzapalne. Kluczowa jest też odpowiednia opieka domowa, dieta i unikanie stresu, który osłabia odporność.

„Zez u kota zakażonego FeLV to często sygnał, że wirus zaatakował układ nerwowy. Wtedy nie wystarczy leczenie oka – potrzebna jest pełna diagnostyka i wsparcie organizmu w walce z infekcją.”
(na podstawie: Journal of Feline Medicine and Surgery, 2022; Cornell Feline Health Center, 2023)

Zez a inne choroby ogólnoustrojowe

Niektóre choroby zakaźne kotów, takie jak FIV (koci wirus niedoboru odporności) i FIP (zakaźne zapalenie otrzewnej kotów), mogą powodować objawy neurologiczne, w tym zez, oczopląs i zaburzenia równowagi. Choć nie należą one do najczęstszych przyczyn zeza, warto o nich wspomnieć, bo to schorzenia poważne i często ukrywające się pod objawami pozornie „okulistycznymi”.

• FIV – koci wirus niedoboru odporności

Wirus FIV, nazywany „kocim HIV”, osłabia odporność i u części kotów wchodzi do układu nerwowego. Może powodować stany zapalne mózgu i nerwów, a także neuropatie obwodowe. W konsekwencji niektóre koty zakażone FIV mają zaburzoną kontrolę mięśni oka, co prowadzi do zeza lub oczopląsu.
Objawy neurologiczne pojawiają się zwykle w późnym stadium choroby i często współistnieją z innymi symptomami – utratą masy ciała, apatią, problemami z poruszaniem się czy drgawkami.* FIP – zakaźne zapalenie otrzewnej

FIP, wywołany przez zmutowanego koronawirusa, ma formę wielonarządową i może obejmować również układ nerwowy. W tzw. neurologicznej postaci FIP obserwuje się:

• oczopląs,
• zez,
• przechylanie głowy,
• chwiejność chodu,
• drgawki i osłabienie mięśni twarzy.

Wirus powoduje zapalenie naczyń krwionośnych w mózgu i rdzeniu, co zaburza dopływ tlenu i prawidłową pracę nerwów. W efekcie kot może wyglądać, jakby „zezował”, choć przyczyna leży głęboko w ośrodkowym układzie nerwowym.

Przy FIP wykorzystuje się testy immunologiczne i obrazowe, a rozpoznanie potwierdza się laboratoryjnie.
Leczenie FIV jest objawowe – wspiera odporność i ogranicza objawy neurologiczne. W przypadku FIP dostępne są już nowoczesne leki przeciwwirusowe (np. GS-441524), które w wielu przypadkach pozwalają uzyskać remisję.

Jak przebiega diagnoza zeza u kota?

Weterynarz przeprowadza dokładne badanie neurologiczne i okulistyczne. Sprawdza reakcję źrenic na światło, ruchomość gałek ocznych i obecność bólu. Czasem konieczne są badania obrazowe – USG, rezonans magnetyczny lub tomografia – aby ocenić stan mózgu i tkanek wokół oka.

Dzięki wczesnej diagnostyce można wykryć poważne choroby, takie jak guzy mózgu, ropnie, jaskrę czy stany zapalne nerwów, zanim spowodują trwałe uszkodzenie wzroku.

Leczenie zeza u kota

Sposób leczenia zależy od przyczyny. W przypadku zeza wrodzonego zwykle nie stosuje się leczenia, jeśli kot nie ma problemów z widzeniem. Zabieg chirurgiczny, czyli skorygowanie ustawienia mięśni oka stosuje się w przypadku ciężkiego urazu lub guzów, chociaż jest to rzadkie u kotów. Gdy jednak zez jest wynikiem choroby, leczenie skupia się na jej przyczynach.

• Przy infekcjach stosuje się antybiotyki lub leki przeciwwirusowe.
• W jaskrze – krople obniżające ciśnienie w oku i środki przeciwzapalne.
• W urazach – leczenie farmakologiczne lub chirurgiczne, mające na celu naprawę mięśni oka.
• W nowotworach – zabieg chirurgiczny, radioterapia lub leczenie wspomagające.

W niektórych przypadkach, gdy zez jest bardzo silny i utrudnia widzenie, możliwa jest operacja przywracająca symetrię gałek ocznych. Po zabiegu stosuje się leki przeciwzapalne i ochronę oka do czasu pełnego wygojenia.

Czy kot z zezem widzi gorzej?

Lekki zez zazwyczaj nie pogarsza wzroku. Koty potrafią dostosować sposób patrzenia i wykorzystywać głównie jedno oko, jeśli drugie odbiera obraz pod innym kątem. W cięższych przypadkach może jednak dojść do podwójnego widzenia i trudności w ocenie odległości. Bywa to widoczne podczas poruszania się, skoków lub zabawy: potknięcia, problemy z koordynacją ruchów i równowagą. Na szczęście większość kotów dostosowuje się i wiedzie całkiem normalne życie.

Zez u kociąt ujawnia się w wieku 3-4 tygodni. Stan ten pozostaje stabilny przez całe życie i rzadko powoduje dyskomfort. Koty dotknięte chorobą przystosowują się wyjątkowo dobrze, polegając na wąsach i świadomości przestrzennej, aby zrekompensować wszelkie wyzwania związane z percepcją głębi.

Jak dbać o kota z zezem?

Koty z zezem, zwłaszcza wrodzonym, mogą żyć długo i komfortowo. Wystarczy zapewnić im bezpieczne otoczenie – unikać wysokich półek, ostrych krawędzi i gwałtownych zmian aranżacji pomieszczeń. Ważne są regularne kontrole u weterynarza i szybka reakcja, jeśli pojawi się zaczerwienienie oka, wydzielina lub pogorszenie koordynacji.

Dobrze też zadbać o dietę bogatą w taurynę i witaminę A, które wspierają zdrowie wzroku.

Ciekawostki

• Koty z wrodzonym zezem często mają skrócone mięśnie przyśrodkowe oka, przez co jedno oko „ucieka” ku nosowi.
• Niektóre koty zezują tylko w określonym świetle lub przy intensywnych emocjach – to tzw. zez zmienny.
• W badaniach naukowych wykazano, że koty z wrodzonym zezem mają nieco inaczej rozmieszczone neurony odpowiedzialne za widzenie obuoczne – ich mózg przystosowuje się do innego sposobu odbioru obrazu.
• W hodowli nie zaleca się rozmnażania kotów z silnym zezem wrodzonym, ponieważ wada może być dziedziczna.
  

Podsumowanie

Zez u kota może być zarówno niegroźną cechą genetyczną, jak i objawem poważnej choroby. Kluczowe jest rozróżnienie, czy mamy do czynienia z wadą wrodzoną, czy nabytą. Jeśli zauważysz nagłe skrzywienie oczu, problemy z równowagą lub zachowaniem, natychmiast skonsultuj się z weterynarzem. Wczesne rozpoznanie i leczenie mogą uratować wzrok i zdrowie Twojego kota.

Disclaimer:
Artykuł ma charakter informacyjny i nie zastępuje konsultacji z lekarzem weterynarii. W przypadku niepokojących objawów zawsze skontaktuj się ze specjalistą.