Nie tylko pies ma genialny nos – poznaj prawdziwych mistrzów węchu

Aktualizacja wpisu: 23 października, 2025

Psy mają niezwykły zmysł węchu. Znacznie przewyższa on ludzkie możliwości. Potrafią wyczuć zapach drugiego zwierzęcia lub człowieka z odległości wielu kilometrów. Ich nosy nieustannie pracują – czy to podczas tropienia, spacerów, czy poszukiwania materiałów wybuchowych. U ras gończych ta zdolność jest jeszcze bardziej rozwinięta. Jak więc daleko sięgają psie zmysły?

Psy widzą świat przede wszystkim nosem. Ich węch jest tak precyzyjny, że potrafią wyczuć emocje człowieka, chorobę, a nawet kierunek, z którego ktoś przyszedł. Wystarczy jedno powąchanie, by pies wiedział o świecie więcej, niż człowiek po całym dniu obserwacji.

Jak działa zmysł węchu u psa

Nos psa to niezwykle skomplikowany narząd, stworzony do odbierania zapachów z ogromną dokładnością. W jego wnętrzu znajduje się rozbudowany nabłonek węchowy, który może zawierać od 100 do 300 milionów receptorów zapachowych, podczas gdy człowiek ma ich zaledwie około 5 milionów. To właśnie dlatego pies potrafi wyczuć zapach ukryty pod warstwą błota czy śniegu. Dodatkowo psy posiadają narząd Jacobsona (vomeronasalny), który pozwala im wykrywać feromony i sygnały chemiczne, niewyczuwalne dla człowieka (PMC, 2020). W czasie węszenia pies kieruje powietrze do dwóch oddzielnych kanałów – jednym oddycha, a drugim analizuje zapach. Dzięki temu nie „zdmuchuje” woni, tylko skutecznie je rozdziela i zapamiętuje.

🐶 Węszenie można więc śmiało nazwać supermocą psa – jego nos jest nawet 100 000 razy bardziej czuły niż ludzki. Pies ma nie tylko znacznie więcej receptorów węchowych, ale także wyjątkową budowę pyska. Podczas węszenia powietrze wdychane i wydychane porusza się różnymi kanałami, dzięki czemu zapachy nie zostają zdmuchnięte. Część mózgu odpowiedzialna za analizę woni jest natomiast około siedem razy większa niż u człowieka, co sprawia, że pies potrafi odczytać zapach z precyzją, o jakiej człowiek może jedynie marzyć.¹

Dlaczego pies ma tak dobry węch

Psy mają w mózgu znacznie większy obszar odpowiedzialny za analizę zapachów niż ludzie. Szacuje się, że jest on nawet 40 razy większy w proporcji do rozmiaru mózgu. To sprawia, że potrafią nie tylko rozróżnić setki tysięcy zapachów, ale też „czytać” ich układ – wiedzą, który zapach jest starszy, a który świeży. Niektóre rasy, takie jak bloodhoundy, beagle czy owczarki niemieckie, mają wyjątkowo rozwinięty nabłonek węchowy, dlatego od lat wykorzystywane są w pracy ratowniczej i policyjnej. Węch psa to nie tylko zdolność biologiczna, ale też narzędzie przetrwania i komunikacji z otoczeniem.

Co pies potrafi wyczuć?

Węch psa to potężne narzędzie diagnostyczne. Badania wykazały, że psy potrafią rozpoznawać niektóre choroby, takie jak nowotwory, cukrzyca czy infekcje wirusowe, analizując zapachy wydzielane przez organizm człowieka (Frontiers in Veterinary Science, 2018). W projekcie Medical Detection Dogs w Wielkiej Brytanii zwierzęta nauczyły się wykrywać nawet COVID-19 z ponad 90-procentową skutecznością. Pies potrafi też reagować na emocje – stres, lęk czy radość człowieka powodują subtelne zmiany w zapachu potu i hormonów, które zwierzę bez trudu rozpoznaje. Dla psa zapach to język emocji i stanów fizjologicznych, a jego odczytywanie odbywa się niemal natychmiast.

Jak pies używa nosa w codziennym życiu

Podczas spaceru pies nie tylko „idzie”, ale przede wszystkim czyta zapachowe wiadomości. Każde drzewo, krzak czy trawnik to dla niego źródło informacji o innych zwierzętach, ich płci, wieku, a nawet stanie zdrowia. Kiedy węszy, jego mózg działa intensywnie – to forma umysłowego treningu, która pomaga psu zachować równowagę emocjonalną. Dlatego nie należy ciągnąć psa za smycz, gdy zatrzyma się przy zapachu. Dla niego to moment relaksu i poznawania świata. Badania pokazują, że psy, którym pozwala się spokojnie węszyć, mają niższy poziom kortyzolu, czyli hormonu stresu (Journal of Veterinary Behavior, 2021).

Czy pies może stracić węch?

Tak, choć to rzadkie. Utrata węchu może wynikać z infekcji górnych dróg oddechowych, urazów nosa lub wieku. Starsze psy często mają słabszy zmysł węchu, co wpływa także na apetyt – zapach jedzenia przestaje być dla nich atrakcyjny. Jeżeli pies przestaje reagować na znane wcześniej wonie lub traci zainteresowanie jedzeniem, warto skonsultować się z lekarzem weterynarii. Wczesne rozpoznanie problemów z węchem może pomóc w leczeniu stanów zapalnych i chorób neurologicznych.

Jak wspierać naturalny instynkt węchowy psa?

Węszenie to nie tylko przyjemność – to potrzeba. Warto dawać psu okazję do codziennego treningu nosa. Pomagają w tym maty węchowe, zabawy typu nosework czy szukanie smakołyków w trawie. Takie aktywności rozwijają koncentrację i zaspokajają naturalny instynkt tropienia. Psy, które regularnie trenują węch, są spokojniejsze, mniej znudzone i lepiej radzą sobie z emocjami. Wspólne zabawy zapachowe wzmacniają też więź między człowiekiem a zwierzęciem – pies czuje się potrzebny i zrozumiany.

Czy psy mają najlepszy zmysł węchu?

Nie wszystkie psy mają „najlepszy” nos, ale bez wątpienia należą do zwierząt o najczulszym węchu na świecie. Ich zdolności różnią się jednak w zależności od rasy, budowy pyska i liczby receptorów zapachowych.

Najlepiej rozwinięty zmysł węchu mają psy gończe i tropiące, takie jak bloodhound, beagle, basset hound czy owczarek niemiecki. Bloodhound (pies św. Huberta) potrafi śledzić zapach człowieka sprzed kilku dni i odróżnić go od setek innych woni – jego nos jest często uznawany za „złoty standard” wśród psów.

Dla porównania – psy krótkopyskie, jak mopsy czy buldogi, mają znacznie mniejszą powierzchnię nabłonka węchowego, co ogranicza ich zdolność do analizy zapachów. Mimo to nawet one wciąż mają lepszy węch niż człowiek.

Słonie afrykańskie

W świecie zwierząt psy nie są jednak absolutnymi rekordzistami. Słonie afrykańskie mają około 2000 genów receptorów węchowych, co czyni je gatunkiem o najlepiej rozwiniętym zmyśle węchu wśród znanych zwierząt. Badania genetyczne wykazały, że ich zdolność do rozpoznawania zapachów jest około dwukrotnie większa niż u psów i nawet pięciokrotnie przewyższa ludzką.² Oznacza to, że słoń potrafi rozróżnić zapachy z niezwykłą precyzją, np. wyczuć wodę z wielu kilometrów czy rozpoznać członków swojego stada po zapachu. Dla słoni węch jest tak ważny, że to właśnie nim kierują się, wybierając drogę w suchym terenie lub rozpoznając, czy inny słoń jest przyjacielem czy rywalem.

Niedźwiedzie – nos, który pokonuje psy tropiące

W świecie ssaków lądowych niedźwiedzie również należą do ścisłej czołówki. National Park Service podaje, że niedźwiedź czarny ma błonę węchową sto razy większą niż człowiek, a jego węch może być nawet siedem razy lepszy niż u bloodhounda – psa o jednym z najczulszych nosów na świecie (NPS, 2023). W arktycznym świecie, gdzie zapach przenosi się przez śnieg i wiatr, to umiejętność o wartości życia i śmierci.

Niedźwiedzie (ogólnie) mogą mieć węch przewyższający bardzo wyspecjalizowanego psa tropiącego w niektórych warunkach. Na przykład niedźwiedź polarny potrafi wyczuć samicę gotową do rozrodu z odległości nawet około 100 mil (ponad 160 kilometrów), co czyni jego węch jednym z najbardziej czułych w świecie zwierząt.³ Również szczury i myszy dysponują wyjątkowo rozwiniętym układem węchowym — wykorzystują zapach nie tylko do poszukiwania pożywienia, ale też do rozpoznawania członków grupy, terytorium i sygnałów rozrodczych.

Jedwabniki – owady z węchem lepszym niż radar

Jeszcze bardziej zdumiewające zdolności węchowe można znaleźć w świecie owadów. Samiec jedwabnika (Bombyx mori) potrafi wyczuć samicę z odległości nawet sześciu mil (około 9,6 kilometra), reagując na pojedynczą cząsteczkę feromonu o nazwie bombykol, który samica uwalnia w powietrze. Jego czułki zawierają tysiące wyspecjalizowanych receptorów, które działają jak anteny chemiczne. Są wyspecjalizowane w wykrywaniu jednej konkretnej substancji. Dla człowieka taki zapach byłby niewyczuwalny. To przykład, że węch może być równie precyzyjny, co zmysł wzroku – tylko działa na zupełnie innej zasadzie.

Rekiny – mistrzowie zapachu pod wodą

W podwodnym świecie prym wiodą rekiny. U rekina białego (Carcharodon carcharias) centrum węchowe w mózgu zajmuje największą część spośród wszystkich gatunków rekinów. Ten drapieżnik potrafi wykryć jedną kroplę krwi w ponad 100 litrach wody lub z odległości kilku kilometrów. Dla rekina zapach to mapa oceanu – dzięki niemu potrafi zlokalizować ofiarę, śledzić prądy wodne i orientować się w przestrzeni, nawet w ciemności.

Absolutnym mistrzem węchu jest rekin biały (Carcharodon carcharias). Jego mózg ma największe centrum węchowe spośród wszystkich rekinów, a dzięki wyczulonym receptorom w nozdrzach potrafi wykryć jedną kroplę krwi w ponad 100 litrach wody lub z odległości sięgającej kilku kilometrów (National Oceanic and Atmospheric Administration, 2023). Co ciekawe, rekiny używają węchu nie tylko do lokalizowania ofiary, ale też do orientacji w przestrzeni.

Zarówno jedwabnik, jak i rekin pokazują, że zmysł węchu to potężne narzędzie przetrwania, które w różnych środowiskach – powietrzu i wodzie – osiągnęło poziom niemal doskonały.

Szczury i myszy – mali eksperci od zapachu

Z kolei szczury i myszy mają węch, który służy im nie tylko do przetrwania, ale też do komunikacji. Rozpoznają członków stada, terytorium i stan emocjonalny innych osobników. Nie bez powodu wykorzystuje się je do wykrywania min lądowych i chorób – w testach potrafią rozpoznać zapach nowotworowych próbek krwi z wysoką skutecznością. Odor Identification in Rats: Behavioral and Electrophysiological Evidence – pokazuje, że szczury potrafią identyfikować zapachy w zadaniach behawioralnych i że ich układ węchowy ma dobre parametry rozróżniania zapachów.⁴

Podsumowanie

Psy mają jedne z najlepszych nosów w przyrodzie, ale nie są jedynymi mistrzami węchu. To, co je wyróżnia, to zdolność treningu i współpracy z człowiekiem. To dzięki temu ich węch stał się niezastąpionym narzędziem w ratownictwie, medycynie i kryminalistyce. Psy łączą wyjątkowo czuły węch z umiejętnością współpracy z człowiekiem – to czyni je unikalnymi. Potrafią wyczuwać emocje, choroby, narkotyki, zaginionych ludzi czy zmiany pogody. Ich węch nie zawsze jest „najlepszy biologicznie”, ale jest najbardziej użyteczny – bo człowiek potrafił tę zdolność wykorzystać i rozwinąć przez szkolenie.

Przypisy:

1. Reisen, Jan. “The Nose Knows: Is There Anything Like a Dog’s Nose?” American Kennel Club, 02 listopada 2022. Dostęp online: https://www.akc.org/expert-advice/news/the-nose-knows/ [14.10.2025] ↩︎
2. Niimura, Y., Matsui, A., & Touhara, K. (2014). Extreme expansion of the olfactory receptor gene family in African elephants and evolutionary dynamics of orthologous gene groups in 13 placental mammals. Nature Communications, 5, 3731.
   i Elephants classify human ethnic groups by odor and garment color – PubMed, dostęp online [14.10.2025] ↩︎
3. Bear Series, Part One: A Bear’s Sense of Smell – Yosemite National Park (U.S. National Park Service) – Yosemite Ranger Notes, dostęp online [14.10.2025] ↩︎
4. Odor Identification in Rats: Behavioral and Electrophysiological Evidence, PMC, 2019). PMC – Odor Identification in Rats: Behavioral and Electrophysiological Evidence – https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6709214/, dostęp online [14.10.2025]  ↩︎